Niemyska-Rączaszkowa (Rączaszkowa) Czesława (1903–1974), literatka, autorka książek i audycji radiowych dla dzieci i młodzieży. Ur. 18 VII w Warszawie, była córką Karola Niemyskiego, rzemieślnika, i Zofii z Wrońskich. Po ukończeniu w r. 1920 Gimnazjum Państwowego im. Klementyny z Tańskich Hoffmanowej studiowała filologię polską na Uniw. Warsz. pod kierunkiem Józefa Ujejskiego i Bronisława Gubrynowicza i uzyskała absolutorium. Od r. 1922 pracowała w świetlicach dla młodzieży robotniczej. W r. 1926 wstąpiła do Studium Pracy Społeczno-Oświatowej przy Wolnej Wszechnicy Polskiej. W l. 1927–39 N.-R. – przebywając kolejno na Śląsku, w Brześciu nad Bugiem, Grodnie, Białymstoku, Tomaszowie Mazowieckim – organizowała wspólnie z mężem (od r. 1927) Antonim Rączaszkiem, działaczem samorządowym, oddziały Tow. Przyjaciół Nauki, Literatury i Sztuki, rozwijała ruch świetlicowy, zakładała biblioteki, kluby, spółdzielnie, ogródki jordanowskie, teatrzyki dla dzieci, podejmowała różne formy opieki nad młodzieżą robotniczą (konkursy chóralne i muzyczne, kursy teatralne i dekoratorskie). Debiutowała – pod nazwiskiem Niemyska – w r. 1925 w periodyku „Nasze Drogi” artykułem O możliwościach pracy społecznej młodzieży akademickiej. W czasopismach publikowała także wiersze liryczne oraz pisała na «zamówienie społeczne» dla teatru świetlicowego utwory okolicznościowe, adaptacje i oryginalne teksty dramatyczne (krążyły tylko w odpisach). Felietony z życia prowincji zamieszczała w różnych pismach m. in. na łamach „Kobiety Współczesnej”. W r. 1934 N.-R. nawiązała stałą współpracę z Polskim Radiem; opracowała wiele audycji szkolnych i słuchowisk literackich.
W czasie wojny 1939–45 r. N.-R. przebywała na Polesiu, a następnie w Tomaszowie Mazowieckim i w Zagłębiu (Czeladź). Współpracowała z prasą podziemną. Pracując ciężko na roli, nabawiła się choroby reumatycznej, która – mimo leczenia – nigdy nie ustąpiła i okresowo ograniczała jej aktywność. Po wojnie mieszkała kolejno: w Czeladzi, Łodzi i Warszawie. Po przebytej w l. 1947–8 kuracji we Włoszech i Szwajcarii w dalszym ciągu tworzyła dla Polskiego Radia liczne słuchowiska z zakresu historii i literatury polskiej. Zaczęła również pisać sztuki sceniczne dla dzieci, oparte na motywach baśniowych i ludowych, np. Na kujawską nutę (1949), O jeżu zaklętym (1951), Świt już blisko (W. 1952 – sztuka odznaczona premią na konkursie Min. Kultury i Sztuki). Były one grywane w teatrach objazdowych i Teatrach Młodego Widza. Popularność przyniosły N-iej-R-ej powieści historyczne dla młodzieży i dorosłych, wydawane – i często wznawiane – od r. 1962, do których tematy czerpała z różnych okresów dziejów Polski: czasy Bolesława Krzywoustego (Przyjaciele, W. 1962), epoka Jagiellonów (Jadwiga i Jagienka, W. 1964, Te same gwiazdy, W. 1965), wiek XVII (Z rybałtami po Mazowszu, W. 1966), oraz okres Oświecenia (Pierwsza w Europie, W. 1973). W r. 1954 N.-R. została członkiem Związku Literatów Polskich, w r. 1956 otrzymała Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski.
Zmarła 30 XII 1974 w Warszawie, pochowana została w Czeladzi. Z małżeństwa z Antonim Rączaszkiem (zm. 1957) miała dwoje dzieci: Marię (ur. 1931) i Krzysztofa (1938–1966).
Pol. Bibliogr. Liter. za l. 1944/5 i n.; Bartelski L. M., Polscy pisarze współcześni, W. 1972; Mały słownik literatury dla dzieci i młodzieży, W. 1964; – Wilmański J., Książki pani Czesławy, „Odgłosy” 1970 nr 22; – „Polityka” 1966 nr 32 (B. W. Olszewska); „Życie Warsz.” 1975 nr 1, 2, 4, 16; – Arch. Zw. Literatów Pol. w W.: IBL PAN: Kartoteka bibliograficzna, Słownik współczesnych pisarzy polskich, S. 2 (mszp.).
Józef Z. Białek